Kaynakların sınırlı olduğu gerçeğiyle yüzleşen bir dünyada, geleneksel tüketim alışkanlıklarımızı sorgulamak ve daha sürdürülebilir bir gelecek için harekete geçmek zorundayız. İşte bu noktada, döngüsel ekonomi ve bilinçli tüketici olmanın rolü önem kazanıyor. Bilinçli tüketici olmak, hem kendimiz hem de gelecek nesiller için daha iyi bir gelecek inşa etmek için yapabileceğimiz en önemli şeylerden biridir. Döngüsel ekonomi modelinde “bilinçli tüketici olmak nedir” ve “bilinçli tüketici nasıl olunur” gibi soruların cevaplarını bilmeli ve bu bilgiyi daha fazla kişiye ulaştırmalıyız.
GİRİŞ
Son yıllarda tüketim alışkanlıklarımız inanılmaz derecede artmıştır. Mevcut doğrusal ekonomi modelinde tüketiciler için sürekli ihtiyaçların yaratılması ve karşılanmasına teşvik eden pazarlama, üretim ve tüketim sistemleri dünya sağlığını derinden etkilemiştir. İnsan kaynaklı çevresel hasar, küresel ısınma ve artan kirlilik, hızlı nüfus artışı ve kaynakların hızla tüketilmesi mevcut modelin bu problemlerin üstesinden gelemeyeceğini açıkça göstermiştir.
Döngüsel ekonomi bu problemleri ortadan kaldırmak için alternatif olarak gösterilmektedir. Ürünlerin ve hizmetlerin tasarımı, üretimi, kullanımı ve atılması aşamalarında atık ve kirliliği en aza indirmeyi ve kaynakların mümkün olduğunca uzun süre kullanımda kalmasını amaçlar. Döngüsel ekonominin ana hedeflerine ulaşmak için R stratejileri (örneğin 3R, 4R, 9R) bulunmaktadır. İlk olarak döngüsel ekonomi temel 3 prensip üzerine kurulmuştur; 1. Geri dönüşüm, 2. Azaltma, 3. Yeniden kullanım. Enerji geri kazanımın dahil edilmesiyle 4. Geri kazanma ilave edilmiştir. Daha sonra 5 strateji daha eklenerek 9 temel strateji oluşturulmuştur; 5. Yeniden amaçlandırma, 6. Yeniden üretim, 7. Yenileme, 8. Onarım, 9. Yeniden düşünme.
Döngüsel ekonominin başarılı olabilmesi için tüketicilerin de aktif bir rol oynaması gerekmektedir. İşte bu noktada, bilinçli tüketici olmanın önemi ortaya çıkar. Bilinçli tüketiciler, satın aldıkları ürünlerin kaynak kullanımı, üretim süreci ve atık yönetimi gibi faktörlerini dikkate alarak seçim yaparlar. Bu da sadece çevreye duyarlı ürünlerin tercih edilmesini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda üreticilere de çevre dostu uygulamaları teşvik etme gücü verir.
Bilinçli Tüketici Nedir?
Günümüzde nüfusun hızla artışına doğru orantılı ürün ve hizmet seçeneklerinde de artış yaşanmıştır. Tüketiciler günlük yaşamlarında televizyondaki reklamlardan, afişlerden, sosyal medya unsurlarından ve mobil bildirimlerden satış ve pazarlama taktiklerine maruz bırakılmışlardır. Bu duruma hızlı moda ve çevresel faktörlerde eklenince tüketiciler artık ihtiyaca göre tüketmek anlayışından uzaklaşmış, tüketmek için tüketmek anlayışını benimsemişlerdir. Tüketim odaklı bir toplumda, bireysellik ve sürekli tüketme eğilimi çevresel, sosyal ve ekonomik risklere yol açar. Sınırlı kaynakların tükenmesi, ekolojik dengenin bozulması ve etik olmayan üretim uygulamaları gibi sorunlarla karşılaşılır.
Bilinçli tüketim, tüketim kararlarının planlı, programlı ve mantıklı bir şekilde alınması olarak tanımlanır. Bu kapsamda, “bilinçli tüketiciler” satın aldıkları ürünlerde kalite, güvenlik, fiyat-performans dengesi, gereksinim durumu gibi faktörleri dikkate alır, tüketici haklarını bilir ve savurganlığa karşı duruş sergilerler. Gelir ve gider dengesini korumak için bütçe hazırlığı yaparlar. Ayrıca, çevre, toplum ve gezegenimiz için sorumluluklarının bilincinde olarak tüketim alışkanlıklarını belirlerler.
Bilinçli Tüketici Nasıl Olunur?
Bilinçli tüketim, sadece bireysel bir sorumluluk değil, aynı zamanda daha adil ve sürdürülebilir bir dünya için gerekli bir adımdır. Hepimiz bu konuda üzerimize düşeni yaparak, gelecek nesiller için daha yaşanabilir bir dünya bırakabiliriz. Bilinçli bir tüketici olmak için tüketiminizin sürdürülebilir olmasını sağlayacak bir dizi kurala veya değere uymanız gerekir:
- Döngüsel ekonomi, sürdürülebilirlik ve çevre sorunları hakkında bilgi edinmelidir. Bu konuda yapılan araştırmaları, dergileri, web siteleri okumalı ve belgeseller izlenmelidir. Bu bilgiler ile diğer tüketicileri de bilinçlendirmelidir.
- Bilinçli tüketici daha az tüketir ve ihtiyacı olduğu sürece satın almalıdır. Minimalizm ve döngüsel ekonomi, her ikisi de tüketim alışkanlıklarımızı ve çevreye olan etkimizi yeniden düşünmemizi teşvik eden yaklaşımlardır. Minimalizm:
- Tüketim çılgınlığının ve maddiyatçılığın yarattığı stresi ve mutsuzluğu azaltmayı amaçlar.
- Daha az şeyle daha mutlu ve tatmin edici bir yaşam sürmenin mümkün olduğunu gösterir.
- Bilinçli alışveriş yaparlar:
- Satın alınacak ürün hakkında bilgi edinilmelidir. Ürün yorumlarını okunmalı, farklı markaları ve fiyatları karşılaştırmalısınız.
- Markalara ve reklamların pazarlama taktiklerinden uzak durulmalıdır. En uygun fiyatlı ve en kaliteli ürünü seçmeye çalışılmalıdır.
- Bütçenizi belirlemelisiniz.
- Alışveriş listesi yapmalısınız.
- Fazla ambalajlı ürünler, atık yükü oluşturacağı için fazla ambalajlı ürünler almamalı ve geri dönüştürülebilir ambalajlar almaya özen göstermelisiniz.
- Ürünlerin dayanıklılığına ve kalitesine odaklanılmalıdır. Uzun süre dayanacak ve kolayca tamir edilebilecek ürünler tercih etmek, atık miktarını azaltır.
- Paylaşım ekonomisini tercih edilmelidir.
- Ürün ve hizmetleri paylaşarak daha az kaynak kullanımı ve daha az atık oluşmasını sağlarlar.
- Paylaşım ekonomisinin gerçekleşebilmesi için taraflar birbirine güvenmeli, açık ve şeffaf iletişim kurulmalıdır.
- Yerel üreticileri desteklenmeli ve üretim aşamasında sürdürülebilir şekilde üretilmiş, çevreye ve topluma zarar vermeyen ürünler tercih edilmelidir.
- Bilinçli tüketiciler bu kapsamda satın alınacakları ürünler hakkında araştırma yaparlar ve bilinçli şirketleri tespit ederek, onların ürünlerini satın alarak desteklerler.
- Geri dönüştürülebilir veya yenilenebilir malzemelerden yapılmış ürünleri tercih ederek sorumluluk alınmalıdır.
- Evinizde geri dönüşüm kutusu bulundurabilir, geri dönüştürülebilir malzemeleri özel atık toplama ünitelerine bırakabilir veya geri dönüşüm merkezine götürebilirsiniz.
- Petrol bazlı elyaftan (polyester, naylon, akrilik vb.) üretilen kıyafetler yerine doğal elyaftan (pamuk, keten, kenevir vb.) yapılmış kıyafetler tercih edilmelidir. Petrol rezervleri günümüzde oldukça hızla tükenmektedir ve yenilenebilir kaynaklar değildirler.
- Tek kullanımlık ürünler (ambalajlar, ıslak mendiller vb.) kullanımı azaltılmalıdır. Tek kullanımlık ürünler doğayı kirletmektedir ve çoğu biyobozunur özellikte olmadığı için uzunca bir süre doğada kalmaktadır.
- Döngüsel ekonomide tüketicilere düşen en büyük rollerden biri de kullanılmış ürünlerin satın alınması veya satılması, ürünlerin ömrünü uzatır ve kaynak tasarrufu sağlar. Ayrıca kıyafetler daha uzun süre giyilmeli ve yalnızca çok giyeceğinize inandığınız ürünleri satın almayı tercih etmelisiniz.
- Bilinçli tüketici olmak sadece alışveriş yaparken değil, aynı zamanda kullanım sonrası süreçte de devam etmelidir. Ürünleri tamir etmek veya yeniden kullanmak gibi uygulamalar ürünlerin ömrünü uzatır.
Döngüsel Ekonomi ve Bilinçli Tüketici Olmanın Zorlukları
Döngüsel ekonomiye geçiş ve bilinçli tüketici olmak bazı zorluklarla karşı karşıyadır.
- Tüketicilerin, ürünlerin ve hizmetlerin çevresel ve sosyal etkileri hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması ve farkındalığın eksikliği bilinçli tüketim yapmayı zorlaştırabilir.
- Sivil toplum kuruluşların, hükümetlerin ve bilinç tüketici olduğunu düşünen bireylerin gerekli sorumlukları üstlenip, toplumun bilinçlendirilmesi gereklidir.
- Döngüsel ekonominin yalnızca yönetim kurulu odalarında ve hükümet binalarında değil, aynı zamanda mutfak masaları etrafında veya mutfaklarda da bir tartışma konusu haline gelmesi önemlidir.
- Sürdürülebilir ürünler ve hizmetler, geleneksel ürünlere ve hizmetlere göre daha pahalı olabilir. Hızlı moda tüketicilerinin giyime yönelik tüketici davranışlarına sağladığı temel nedenler kolaylık ve fiyattır.
- Tüketicilerden gelen talebin eksikliği, küçük ve orta ölçekli şirketlerin döngüsel projelere girişmesinin ana engellerinden biridir.
- Ucuz hızlı moda kıyafetlerin bulunmasının, tüm tüketicilerin kişisel ve etik değerlerine uygun davranmasını zorlaştırabilmektedir.
- Markaların ekolojik moda ürün katalog sayıları arttırılmalı, pazarlama taktiklerini bilinçli tüketiciler üzerine geliştirmelidirler.
- Pek çok tüketici, pratik beceri eksikliği nedeniyle kullanılmış kıyafetlerini tamir etme ve yeniden kullanma konusunda tereddüt etmektedir.
- Üniversitelerde, sosyal toplantılarda veya sosyal yardım programlarında “temel dikiş becerileri” ve diğer “onarım becerileri” üzerine atölye çalışmaları düzenlemek, tüketicilerin kıyafetlerinin ömrünü uzatmaya veya onları yeni bir şeye dönüştürmeye motive etmeye yardımcı olabilir. Ayrıca okullarda da temel dikiş becerileri öğretilmelidir.
- Sosyal medya, televizyon reklamları ve kampanyalar dahil olmak üzere tüketicilerin bilinçlendirilmesine yönelik çalışmaların sınırlı olmasıdır.
- Hükümetlerin standartlar konusunda daha denetleyici ve kural koyucu rolü üstlenmelidirler. Piyasada yeşil ve sürdürülebilir ürün adı altında yanlış bilgiler ile algı yaratıp, farklı ürünler satmaya çalışan bir çok satıcı bulunmaktadır.
- Farklı bir örnek ise, İsveç hükümetinin onarım vergilerini düşürme ve geri dönüşümü zor ürünlere vergi ekleme çabaları da dünya çapında değerlendirilmeli, farklı uygulamalar geliştirilmelidir.
Özetle, daha sürdürülebilir bir gelecek için bugün harekete geçebiliriz. Bilinçli tüketim alışkanlıkları edinerek, çevreye ve topluma duyarlı ürünler ve hizmetler satın alarak ve döngüsel ekonomiyi teşvik eden girişimleri destekleyerek hepimiz bir fark yaratabiliriz. Hükümetler, şirketler ve tüketiciler, döngüsel ekonomiye geçişi ve bilinçli tüketim alışkanlıklarının gelişmesini teşvik etmek için birlikte çalışmalıdır. Bu sayede, daha az atık üreten, kaynakları daha verimli kullanan ve daha adil bir ekonomi inşa edilebilir.
KAYNAKLAR
Sijtsema, S. J., Snoek, H. M., Van Haaster-de Winter, M. A., Dagevos, H., “Let’s talk about circular economy: A qualitative exploration of consumer perceptions”, Sustainability, 12(1), 286, (2019).
Maťová, H., Kaputa, V., & Triznová, M., “Responsible Consumer in the context of Circular Economy. Digitalisation And Circular Economy”, 69, (2019).
T.C. Ticaret Bakanlığı, “Bilinçli tüketici misiniz?”, (2021), https://tuketici.ticaret.gov.tr/data/6058401813b8764920a811d8/CP02_Bilincli_Tuketicimisiniz_Kitap_Mart_2021.pdf
Szilagyi, A., Cioca, L. I., Bacali, L., Lakatos, E. S., Birgovan, A. L., “Consumers in the circular economy: A path analysis of the underlying factors of purchasing behaviour”, International journal of environmental research and public health, 19(18), 11333, (2022).
Melsom, T. W., “Getting to know the conscious consumer: The fast fashion vs. second-hand consumers”, (Master’s thesis, uis), (2022).
Söylemez, S. “Bilinçli Tüketim, Işbirlikçi Tüketim ve Gönüllü Sadelik: Sürdürülebilir Tüketim ve bir Uygulama”, Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, (2023).
AKDOĞAN, L., “Sürdürülebilir bir tüketim: kavramsal bir çalışma”, Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 43-53, (2023).
